Ενας άλλος Καραγάτσης
Μια συνηγορία κι ένας ξυλοδαρμός
Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΚΙΩΝΗ
Ελευθεροτυπία, 14.6.2008
Εκατό χρόνια, τις ημέρες αυτές (23 Ιουνίου) από τη γέννηση και 48 από τον πρόωρο θάνατο (στα 52 του) του Μ. Καραγάτση. Ενός από τους πιο ταλαντούχους και πολυδιαβασμένους λογοτέχνες της περίφημης «γενιάς του '30», που δίκαια ομότεχνοι και αναγνωστικό κοινό τιμούν.
Να τον μνημονεύσουμε μέσα από δυο, όχι ιδιαίτερα γνωστές, πτυχές του χαρακτήρα του. Η πρώτη αφορά την υπεράσπιση ενός νεότερου λογοτέχνη, του οποίου ένα μυθιστόρημα είχε προκαλέσει αρνητικές αντιδράσεις. Η δεύτερη, μια βίαιη αντίδρασή του κατά πρεσβύτερου ομοτέχνου, ο οποίος σε κριτική για ένα έργο του είχε εκτραπεί σε αιχμές που έθιγαν την αντρική του αξιοπρέπεια.
Υπέρ Ν. Κάσδαγλη
Το 1959 ο Νίκος Κάσδαγλης κυκλοφόρησε τους «Κεκαρμένους», ένα μυθιστόρημα που αναφερόταν στη στρατιωτική ζωή, στο οποίο αρκετοί κριτικοί, αφού αναγνώριζαν μερικά προτερήματα, του καταλόγιζαν θανάσιμα ελαττώματα, χυδαία γραφή και πρόθεση αντιμιλιταριστικής προπαγάνδας (!).
Ο Καραγάτσης, ερεθισμένος από τις κριτικές, το διάβασε και, όπως βεβαιώνει, μολονότι δεν εγνώριζε τον συγγραφέα, έσπευσε να τον υπερασπιστεί μ' ένα τεράστιο (περίπου δισέλιδο) μαχητικό άρθρο, που δημοσιεύτηκε στις 27 Φεβρουαρίου 1960 στον «Ταχυδρόμο», με τίτλο «Οι "Κεκαρμένοι" και άλλα τινά...». Προλόγιζε ο διευθυντής του περιοδικού Γ. Π. Σ. (Σαββίδης), ο οποίος, συμπορευόμενος με τον Καραγάτση, χαρακτήριζε το εν λόγω μυθιστόρημα «μια από τις κορυφαίες επιτεύξεις της νεοελληνικής γραμματείας».
Αξίζει να μεταφέρω δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα. Το πρώτο:
«Αν οι "Κεκαρμένοι" είχαν εκδοθεί πριν από τριάντα χρόνια, θα καθιέρωναν αμέσως τον Κάσδαγλη, όπως η "Ζωή εν τάφω", το "Νούμερο", η "Παρακμή των Σκληρών", που καθιέρωσαν το Μυριβήλη, το Βενέζη και τον Τερζάκη. Το εξαίρετο όμως αυτό μυθιστόρημα εκδόθηκε σήμερα, δηλαδή σε μιαν εποχή που ζοφεροί παράγοντες πασχίζουν ύπουλα να συσκοτίσουν την πραγματικότητα. Συμφέροντα, ιδιοτέλειες, ματαιοδοξίες, κλίκες, μοχθηρίες, παρανοήσεις θελημένες και αθέλητες, φανατισμοί, σνομπισμοί, αρχοντοχωριατισμοί, μικροψυχίες, αναξιότητες φήμης σχετικά με την ουσιαστική αξία, μόδες, αυτοδιαφημίσεις και συναλλαγές διαφημίσεων, πολιτικές σκοπιμότητες, καθώς και πολλά άλλα δυσάρεστα δημιουργούν ατμόσφαιρα θολή και παραπλανητική γύρω από τη Λογοτεχνία μας, αφάνταστα βλαβερή για την πνευματική πρόοδο του τόπου».
Και το δεύτερο:
«Πέρα, όμως, από κάθε κριτική ανάλυση, στους "Κεκαρμένους" υπάρχει εκείνη η απροσδιόριστη μαγεία που χαρακτηρίζει τα δημιουργήματα του ρωμαλέου ταλέντου. Η περικλεισμένη μέσα στο λόγο ισχυρή προσωπικότητα του συγγραφέα, που αναβλύζει κατά το διάβασμα, διοχετεύεται στην υπόσταση του αναγνώστη, συνταυτίζεται μαζί της, την πείθει, την αιχμαλωτίζει, την γοητεύει, την κυριεύει, την εξαναγκάζει ν' αποκαλυφθεί μπροστά στην πολύτιμη προσφορά του έργου τέχνης».
Ξύλο στον Σπ. Μελά!
Σε έκθεση του βιβλιοπωλείου της «Εστίας», τον Φεβρουάριο του 1983, περιλαμβάνεται το απόκομμα εφημερίδας της 7ης Ιουνίου 1949, το οποίο αναφέρεται σε μια άγρια χειροδικία του Καραγάτση κατά του Σπύρου Μελά (1983 - 1967), ως εξής:
«Χθες την εσπέραν η πρεμιέρα του θεάτρου "Περοκέ" διεταράχθη από ζωηρότατον επεισόδιον, το οποίον συνέβη εις την είσοδον του θεάτρου, ολίγον προτού αρχίσει η παράστασις, και το οποίον είχεν ως αποτέλεσμα συμπλοκήν και ξυλοδαρμόν μεταξύ του γνωστού λογοτέχνου και θεατρικού κριτικού κ. Καραγάτση και του ακαδημαϊκού και θεατρικού συγγραφέως κ. Σπύρου Μελά.
Το θλιβερόν επεισόδιον συνέβη ως εξής: Εις τας 9 παρά 5 ο κ. Καραγάτσης ευρίσκετο εις την είσοδον του θεάτρου "Περοκέ" -αναμένων, ως αποσαφήνισεν αργότερον, την σύζυγόν του- όταν έφθασε ένα ταξί, από το οποίον κατέβηκε μαζί με την σύζυγό του ο κ. Σπύρος Μελάς. Τότε ο συγγραφεύς του "Γιούγκερμαν" ένευσεν εις τον ακαδημαϊκόν να πλησιάση και εν συνεχεία επετέθη εναντίον του και κατέφερε δύο - τρία ηχηρά ραπίσματα. Ο κ. Μελάς αντεπετέθη αμέσως και έως ότου προφθάσουν οι αυτόπται μάρτυρες του επεισοδίου να τους χωρίσουν, αντηλλάγησαν ακόμη μερικά γρονθοκοπήματα. Παραλλήλως η κ. Μελά παρενέβη εις βοήθειαν του συζύγου της και εκτύπησε τον κ. Καραγάτση, ο οποίος, λόγω του ότι η κ. Μελά φορούσε δακτυλίδι εις το χέρι της, ετραυματίσθη ελαφρώς εις τον κρόταφον.
Οι δυο διαπληκτισθέντες και όταν ακόμη τους εχώρισαν επί μερικά λεπτά αντήλλαξαν βιαίας φράσεις.
Κατόπιν, ο μεν κ. Καραγάτσης μετέβη εις πλησίον φαρμακείον, όπου του παρεσχέθησαν οι πρώται βοήθειαι, ο δε κ. Σπύρος Μελάς εις το ΣΤ' αστυνομικόν τμήμα, όπου κατέθεσεν μήνυσιν επί αδίκω επιθέσει».
Η συνέχεια γράφτηκε την άλλη μέρα στο μονομελές, όπου ο Καραγάτσης εξήγησε ότι επετέθη στον Μελά επειδή σε δημοσίευμά του έθιξε την αντρική του αξιοπρέπεια. Αλλά τελικά δεν γλίτωσε την καταδίκη: 20 ημέρες φυλακή (τις οποίες εξαγόρασε) και 9.000 δραχ. ψυχική οδύνη στον Σπύρο Μελά.
Βεβαιώνεται ότι έπειτα από αυτό ο Σπύρος Μελάς δεν ξαναασχολήθηκε με το τρομερό αυτό «παιδί» των ελληνικών γραμμάτων. *
